«Первишы кырык мары нарат гишан»

Первиш ылымашым налаш гыньы, чимаш шотышты, ялешышты телым мижгемым, а кангыжым - ни гыцын плетымы йыдалым али кавашты гыцын ыргымы той кавалан кемым чиэн каштыныт. Выланышты чимашым ыргаш манын, калык шкеок мынерымат коэн ылын. Тидым ышташ манын, сек пытариок муландым кырал, ширен шындат ылын да варажы кынем али итыным уденыт. Кушкын шомыкыжы, кыне али итын шудым туле доно немыртеныт да яжон сасна шуан али шулы кавашты гыцын ыштымы шотка доно ыдыреныт. Шыдырымы шыртывлам станокышкы арген шындат да вара мынерым коат ылын. Мынержы станокыштыжы сакой сорт лактеш. Итын шырты пышкыдырак ылеш да - мынержат пышкыды, ошалгырак цыреан лиэш. Техень мынер гыцын йал выкы косираен лакташ ярал выргемым ыргеныт. Кыне гыцынжы – ыштырлык мынер да пашаш кашташ ярал выргемым ыргышашлык мынер лактеш.Тыды тангыларак ылеш.

mary1 Сек первишы кырык мары наратнажы кызытшы гыцын шукеш айыртемалтеш. Кырык мары наратым перви шукы йиш украшенивла доно олмыктареныт ылын, кыдывла тьынгырталтымышты доно сакой худа гыцын эдемвлам перегеныт. Марлан кетыдымы ыдырвла чыдырак украшеним намалыштыныт, а марлан кешывла - шукыракым. Ши гыц ыштымы, шукырак украшеним намалыштшы ыдырамашвлажы паянракеш шотлалтыныт.

Пылыш сага кавашты гыц пычкедымы петля онгы доно крепымы «пылыш танга» украшеним сакеныт. Шуэшышты «оксан шуаш» украшеним намалыштыныт: тангыларак изи пычкык материэш али каваштеш шерым, бисерым икта 3-4 рядым ырген шындат да сагажы оксам 1 рядым ыргат ылын. Косир ватывлажы онгеш «мел серга» украшеним намалыштыныт. Тыды ик рады окса гыцын ыштымы да мел семеш сакымы ылын. Эче «танганкайтан»ым намалыштыныт (вес статянжы монисты маныт): тыдыжы оксан шуаш ганьы онгеш сакалтеш. Салым солашты плетымы «цепошка» украшенимат сакалтат ылын. Цепошка тыгыды кольца гыц ыштымы и решёткаан пластинкы гыц. Икта 3, 6, 8, 12 кольца гыц ныны плетен шындымывла ылыт.

mary2 Луат кудымшы курымышты, кырык мары родывлана эче «почкама» украшеним намылыштыныт. Тыдыжы кавашты выкы кол сюк ганьы чеканкывлам ырген шындыман ылеш. Тырешыжы бусы дон бисерым кычылтыныт.

Паянрак ыдырамашвлажы, техень «почкама» прямоугольникым кок раданымат намалыштшывла ылыныт. Перви «почкама» украшенижы щит рольым мадын: охотничаяш али вырсышкы кемыкышты луэн колтымы тьангыжат «почкама» чишы эдем выкы ак шыралт ылын.

Кырык мары халык нарадэш кызыт ыдырамашвла вуешышты савыцым ялштат. Ик вереман, первиракшы, кырык марын марлан кешы ыдырамашвла суан кокшы кечеш «шарпан» доно «нашмакым» вуешышты чиэныт. «Шарпан» кок метыр кужыцан вуйчимаш ылеш, мычашым тыгыды тырлец доно тырлымы, кышты тырлец картинжы ыдырамашын ылымаш корныжым анжыкта. Лыдын моштышывлаланжы, шарпан мычашыжы пачын пумы книга семынь ылын. Перви «шарпаным» тырлен шындымы «нашмак» дон иквареш веле чиэныт: айыртемын чиаш ак яры ылын.

mary3 Сек первижок, кырык мары ыдырамашвла вуешышты «Ошпу» вуйчимашым чиэныт ылын. Тыдым кызыт музейыштыжат моаш ак ли. Первишы ганьы «Ошпум» мыланем Фелония Николаевна Шестакова картин семынь реконстуируен пуэн. Кырык мары стилизованный наратешем техень вуйчимашым тетявла доно эртарымы мероприятивлашкы кызытшы вереман чиэн каштам.